Κοινωνική καινοτομία: η προηγούμενη και η επόμενη δεκαετία

Μια σύντομη επισκόπηση από τον Geoff Mulgan

Σύνοψη

Η κοινωνική καινοτομία δεν αποτελεί μια νέα έννοια ή πρακτική, ωστόσο στην τελευταία δεκαετία έχει απογειωθεί. Υπάρχουν σήμερα εκατοντάδες κέντρα κοινωνικής καινοτομίας, κεφάλαια, προγράμματα και θερμοκοιτίδες κάθε είδους, τα περισσότερα από τα οποία δεν υπήρχαν πριν από 10 χρόνια. Σε αυτό το σύντομο και κάθε άλλο παρά ολοκληρωμένο άρθρο, αποπειρώμαι να κάνω μια σύνοψη του τι έχει επιτευχθεί μέσα στην τελευταία δεκαετία, τι λείπει και ποιες θα μπορούσαν να είναι οι προτεραιότητες για την δεκαετία που βρίσκεται μπροστά μας, τη στιγμή που το πολιτικό κλίμα σε πολλές χώρες προμηνύεται λιγότερο ευνοϊκό.

2007-2017: Τι έχει συμβεί;

Πριν από 10 χρόνια (το 2016) πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο μια εκδήλωση η οποία οδήγησε στη δημιουργία του SIX (Social Innovation Exchange). Στην εκδήλωση αυτή συναντήθηκαν ιδρύματα, φορείς καινοτομίας, κοινωνικοί επιχειρηματίες και εταιρείες καθώς και υψηλά ιστάμενα στελέχη των κυβερνήσεων της Κίνας, της Μεγάλης Βρετανίας και άλλων χωρών. Εκεί σκιαγραφήθηκε ένας οδικός χάρτης για την ενίσχυση της κοινωνικής καινοτομίας (ο οποίος οδήγησε στην έκθεση Social Silicon Valley) σε μια περίοδο κατά την οποία πολλοί προσπαθούσαν να βασιστούν σε ό,τι είχει επιτευχθεί στην υποστήριξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας επιδιώκοντας να μεταβούν σε μια πιο συστηματική προσέγγιση στην κοινωνική αλλαγή.

Πολλά από αυτά που υπερασπιζόταν η συγκεκριμένη έκθεση του 2006 έχουν ήδη υλοποιηθεί. Προτείνονταν: «νέες πηγές χρηματοδότησης εστιασμένες ειδικά στην καινοτομία, οι οποίες θα περιλαμβάνουν δημόσιες και φιλανθρωπικές επενδύσεις σε υψηλού ρίσκου έρευνα και ανάπτυξη και οι οποίες θα αφορούν σε τομείς όπου υπάρχει η μεγαλύτερη ανάγκη και η μεγαλύτερη δυναμική. Περισσότερες ανοιχτές αγορές για λύσεις σε κοινωνικά ζητήματα, οι οποίες θα περιλαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση και υπηρεσίες που θα είναι προσανατολισμένες περισσότερο στα αποτελέσματα και ανοιχτές σε κοινωνικές επιχειρήσεις, σε ομάδες χρηστών καθώς και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Νέα είδη θερμοκοιτίδων για υποσχόμενα μοντέλα, και “επιταχυντές” για την προώθηση της καινοτομίας σε συγκεκριμένους τομείς όπως, για παράδειγμα, η καταπολέμηση των χρόνιων ασθενειών ή η απόκτηση δεξιοτήτων. Νέες μορφές ενδυνάμωσης που θα βοηθήσουν τους φορείς να καλλιεργήσουν την καινοτομία από μόνοι τους – μέσω εργαλείων, κινήτρων, αναγνώρισης και πρόσβασης σε χρηματοδότηση για τις ιδέες που λειτουργούν. Νέοι θεσμοί που βοηθούν στην ενορχήστρωση μιας πιο συστηματικής αλλαγής σε πεδία όπως η κλιματική αλλαγή και η πρόνοια – συνδέοντας μικρής κλίμακας κοινωνικές επιχειρήσεις με θεσμούς, νόμους και κανονισμούς. Νέοι θεσμοί που υιοθετούν τις νέες τεχνολογίες για την κοινωνική αλλαγή (πχ. τεχνητή νοημοσύνη), καθώς και πιο εκτεταμένη, αυστηρή, τολμηρή και ιστορικά τεκμηριωμένη έρευνα γύρω από το πώς συντελείται η κοινωνική καινοτομία και πώς μπορεί να βοηθηθεί».

Η εφαρμογή των παραπάνω ιδεών υπήρξε συχνά ανοργάνωτη και αποσπασματική. Όμως το κίνημα έχει πραγματοποιήσει πολλά βήματα προς τα εμπρός.

Οι εθνικές κουλτούρες παραμένουν πολύ διαφορετικές. Αυτό που σημαίνει η κοινωνική καινοτομία στο Μπαγκλαντές (έδρα κάποιων εκ των ισχυρότερων φορέων της κοινωνικής καινοτομίας όπως το BRAC και Grameen) ή στην Κένυα (όπου εδράζει το Ushahidi και συντελείται υψηλού επιπέδου ψηφιακή καινοτομία) είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που σημαίνει για μια αμερικανική πόλη ή για ένα ευρωπαϊκό έθνος. Υπάρχουν όμως κάποια κοινά χαρακτηριστικά.

Ένα από αυτά είναι τη εξάπλωση των κέντρων και εργαστηρίων κοινωνικής καινοτομίας. Φυσικών χώρων και οργανισμών που στοχεύουν στην προώθηση της κοινωνικής καινοτομίας, με κυρίαρχα παραδείγματα στο Κεμπέκ, στην Αδελαΐδα, στο Άμστερνταμ, στο Πεκίνο, στο Δελχί, στο Ρίο, στο Τίλμπεργκ, στη χώρα των Βάσκων και αλλού.

Κάποια είναι εγκαταστημένα σε ιδρύματα (όπως το Lien Centre στη Σιγκαπούρη και το Bertha στο Κέηπ Ταουν), άλλα είναι εγκατεστημένα σε κτίρια (όπως το CSI στο Τορόντο).

Υπήρξε μια μεγάλη διεύρυνση των κεφαλαίων κοινωνικής επένδυσης – αν και μόνο ένα μικρό τμήμα από αυτά εστιάζει στην καινοτομία, αυτή όμως υποδεικνύει έναν νέο τρόπο για να ενισχυθεί η κλιμάκωση των καινοτόμων ιδεών – καθώς και νέων τρόπων χρηματοδότησης για να υποστηριχθεί η κοινωνική καινοτομία (πχ. πλατφόρμες crowdfunding).

Πολλές κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει κεφάλαια για την κοινωνική καινοτομία (από το Χονγκ Κονγκ και την Αυστραλία έως τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτειες), ενώ χώρες όπως η Μαλαισία και ο Καναδάς έχουν εισαγάγει εθνικές πολιτικές για αυτήν.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης ενσωματώσει την κοινωνική καινοτομία σε πολλά από τα προγράμματά της, συμπεριλαμβανομένου του European Social Fund και του ερευνητικού προγράμματος Horizon 2020.

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν δεσμεύσει το 1% των εξόδων τους στη δημόσια καινοτομία, ένα σπάνιο παράδειγμα μεταστροφής σε πιο σοβαρές κατανομές.

Υπάρχουν δεκάδες πανεπιστημιακά ερευνητικά κέντρα και εκπαιδευτικά προγράμματα για προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές.

Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις διεθνούς εμβέλειας (πχ. Oxfam, Mercy Corps, Ερυθρός Σταυρός) λαμβάνουν την καινοτομία πολύ πιο σοβαρά ως μέσο ανταπόκρισης στις νέες τεχνολογικές ευκαιρίες και προκλήσεις, ενώ το ίδιο ισχύει και για φορείς των Ηνωμένων Εθνών όπως οι UNICEF και UNDP.

Πολλές μεγάλες εταιρείες (Hitachi, Dell, McKinsey, KPMG) έχουν ανακοινώσει πρωτοβουλίες κοινωνικής καινοτομίας, αν και πολλές από αυτές είναι μόνο κατ’ ευφημισμόν.

Οι δεξιότητες κοινωνικής καινοτομίας γίνονται προσβάσιμες ολοένα και ευρύτερα μέσα από εργαλεία όπως το DIY Toolkit που έχουν χρησιμοποιήσει περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι ή το περιεχόμενο του οργανισμού IDEO.

Η ψηφιακή κοινωνική καινοτομία έχει απογειωθεί. Περίπου 1200 σχετικοί οργανισμοί χαρτογραφήθηκαν πρόσφατα από τo DSI Europe, ενώ υπάρχουν χιλιάδες άλλα σε παγκόσμια κλίμακα τα οποία συχνά συνοδεύονται από τον προσδιορισμό “civic tech”. Yπάρχουν εκατοντάδες θερμοκοιτίδες κοινωνικής καινοτομίας, επιταχυντές κάθε είδους καθώς και διεθνή δίκτυα κοινωνικών θερμοκοιτίδων όπως τα GSEN, Impact Hub και SenseCube.

Αρκετοί δήμαρχοι ανά τον κόσμο διακρίνονται από την αφοσίωσή τους στην κοινωνική καινοτομία. Υπάρχουν βραβεία κοινωνικής καινοτομίας στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Κίνα και αλλού, έχουν δημιουργηθεί νέα εργαλεία όπως τα Social Impact bonds και νέες νομικές μορφές που ευνοούν την ανάπτυξη της κοινωνικής καινοτομίας.

Υπάρχουν νέα εργαλεία εκστρατειών (βλ. Αvaaz και Change.org) καθώς και νέα κοινωνικά κινήματα που πρωτοπορούν στο χώρο της κοινωνικής καινοτομίας παράγοντας έργο σε πεδία όπως η αναπηρία, τα δικαιώματα των μεταναστών και το περιβάλλον. Υπάρχουν μέσα ενημέρωσης που ασχολούνται αποκλειστικά με την κοινωνική καινοτομία (πχ. Sandford Social Innovation Review, Apolitical, Good). Και έχουν υλοποιηθεί κάποιες σημαντικές έρευνες για το παγκόσμιο τοπίο της κοινωνικής καινοτομίας.

Τέλος έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στη διασαφήνιση των ορίων και των ορισμών. Είναι ευρύτερα κατανοητό ότι η κοινωνική καινοτομία δεν είναι ταυτόσημη με την κοινωνική επιχειρηματικότητα/ επιχείρηση / επένδυση, αν και αυτές οι έννοιες συχνά αλληλοκαλύπτονται. Η δική μου προτίμηση παραμένει η πιο απλή (καινοτομίες με κοινωνικό πρόσημο ως προς τον σκοπό και τα μέσα), υπάρχουν όμως πολλοί εναλλακτικοί ορισμοί.

Λάθος εκκινήσεις

Δεν έχουν λειτουργήσει τα πάντα σωστά μέσα στην τελευταία δεκαετία. Το Γραφείο για την Κοινωνική Καινοτομία που εισήγαγε ο Ομπάμα στον Λευκό Οίκο έκανε πολλή και καλή δουλειά, αλλά δεν επιβίωσε ύστερα από την προεδρική αλλαγή. Ούτε το πρόγραμμα Big Society της Μεγάλης Βρετανίας είχε διάρκεια ύστερα από την αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας.

Κάποιες μεταβάσεις δεν υπήρξαν εύκολες. Οι παραδοσιακοί φορείς της καινοτομίας έχουν υιοθετήσει ένα τμήμα της γλώσσας της κοινωνικής καινοτομίας με άνισα έως τώρα αποτελέσματα (οι οργανισμοί Vinnova, Sitra, MaRS και AIM έχουν παράξει σημαντικά αποτελέσματα στη σύνδεση της τεχνολογικής ανάπτυξης με το θετικό κοινωνικό πρόσημο, όμως αυτό δεν έχει συμβεί στις περισσότερες περιπτώσεις).

Οι οργανισμοί που συνδέονται με το πρώιμο κύμα των προγραμμάτων που συνδέονται με την κοινωνική επιχειρηματικότητα έχουν δυσκολευτεί να πετύχουν μια καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στην υποστήριξη των ατόμων με τις ευρύτερες ανάγκες της καινοτομίας (δεδομένου ότι το μοντέλο του σχεδιασμού και της ανάπτυξης της καινοτομίας από μεμονωμένα άτομα, παραμένει πολύ σπάνιο).

Το πεδίο της κοινωνικής καινοτομίας κινδυνεύει επίσης από την υπερβολική προβολη. Συχνά η καινοτομία ανάγεται ως αυτοσκοπός αντί να θεωρείται μέσο για την επίτευξη άλλων σκοπών. Συχνά, για τους περισσότερους οργανισμούς, η καινοτομία μπορεί να είναι πολύ λιγότερο σημαντική από την αποτελεσματική υλοποίηση υπαρχουσών ιδεών η την υιοθέτηση άλλων ιδεών. Η καινοτομία μπορεί να φαντάζει συναρπαστική και σέξι, ενώ η υλοποίηση και η υιοθέτηση είναι βαρετές. Όμως η καινοτομία δίχως ένα ευρύτερο πλαίσιο για την υλοποίηση και την υιοθέτηση κινδυνεύει να είναι άσκοπη και οι χρηματοδότες συχνά έχουν δίκαιο να βάζουν υψηλότερα στη λίστα των προτεραιοτήτων τους την υιοθέτηση και την προσαρμογή έναντι του νεωτερισμού.

Ένας πολύ διαφορετικός κίνδυνος μπορεί να παρατηρηθεί στα νέα εργαλεία υπεράσπισης. Ο θυμός και η έκφραση είναι ζωτικά καύσιμα για την κοινωνική αλλαγή, όμως μπορούν να γίνουν εθιστικά, ειδικά όταν ενισχύονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σε γενικές γραμμές η κοινωνική καινοτομία έχει διαφύγει αυτές τις παγίδες και έχει πραγματοποιήσει την επιτυχημένη μετάβαση από το επίπεδο της περιθωριακής έννοιας στο mainstream. Το παρακάτω σχήμα αποπειράται μια γενική και ανολοκλήρωτη εικόνα του σύγχρονου τοπίου μέσα από τέσσερις πυλώνες: χρήμα, εξουσία, γνώση, άνθρωποι.

• ΧΡΗΜΑTA
  Χρηματοδοτήσεις κοινωνικής καινοτομίας
  επενδύσεις προσανατολισμένες στον κοινωνικό αντίκτυπο
  Κρατικές επιχορηγήσεις
  Φορείς τεχνολογικής καινοτομίας
• ΕΞΟΥΣΙΑ
  Εθνικές πολιτικές
  Προγράμματα πόλεων
  Πλέον των 200 εργαστηρίων καινοτομίας
  Πειραματική διακυβέρνηση (Φιλανδία)
• ΓΝΩΣΗ
  Ερευνητικά κέντρα
  Εκπαιδευτικά προγραμματα
  Κοινωνική καινοτομία προσανατολισμένη στην επιστήμη
  Ανοιχτά online δίκτυα.
• ΑΝΘΡΩΠΟΙ
  Ψηφιακές καμπάνιες
  Νέα πολιτικά κόμματα
  Χάκερς
  Makers Movement

Ωστόσο η κλίμακα της δραστηριότητας είναι ακόμα μικρή σε σχέση με το μέγεθος των αναγκών. Τα έργα και οι πρωτοβουλίες που αναγράφονται παραπάνω διακρίνονται από μετριοπάθεια, ενώ οι περισσότεροι από τους οργανισμούς είναι ευάλωτοι. Σε κάποιους τομείς, το hype έχει ξεπεράσει την πραγματικότητα. Στο μεταξύ απείρως περισσότερες χρηματοδοτήσεις για καινοτομίας κατευθύνονται στους εξοπλισμούς παρά στην κοινωνία, και το κεφάλαιο γνώσης του πλανήτη χρησιμοποιείται περισσότερο για τις ανάγκες των πλουσίων και των πολεμικών επιχειρήσεων, παρά για τις ανάγκες της κοινωνίας.

Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η αλλαγή του γενικότερου κλίματος. Κεντρώες αλλά και μετριοπαθείς κυβερνήσεις της δεξιάς και της αριστεράς υπήρξαν ανοιχτές σε κάποια από τα επιχειρήματα για την κοινωνική καινοτομία. Αντιθέτως, οι απολυταρχικοί ηγέτες που πληθαίνουν ολοένα και περισσότερο, τείνουν να είναι εχθρικοί και καχύποπτοι απέναντι στην κοινωνία των πολιτών και στον ακτιβισμό κάθε είδους, ενώ δείχνουν να προτιμούν την καινοτομία που συνδέεται είτε με το στρατό είτε με τις μεγάλες επιχειρήσεις.

Τι θα μπορούσε λοιπόν να επιτευχθεί μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, τα οποία προμηνύονται κάθε άλλο παρά ευνοϊκά προς την κοινωνική καινοτομία; Τι θα μπορούσαν να κάνουν οι οργανισμοί με ισχύ και επιρροή για να ενδυναμώσουν τις δυνάμεις που είναι χρήσιμες για την κοινωνική αλλαγή;

Κοινωνική καινοτομία: 10 πιθανές προτεραιότητες για τα επόμενα 10 χρόνια

Εδώ προτείνω 10 προκλήσεις και προτεραιότητες που θα μπορούσαν να καθορίσουν το αν η κοινωνική καινοτομία θα μπορούσε να γίνει ένα κομμάτι της κυρίαρχης αντίληψης ή να περιθωριοποιηθεί.

1. Αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων και στο σωστό μέγεθος κλίμακας 
Η πιο σημαντική πρόκληση είναι να επιτύχουμε και να επιδείξουμε ριζική αντιμετώπιση σημαντικών θεμάτων όπως η γήρανση του πληθυσμού, η ανεργία, η στάσιμη δημοκρατία ή η κλιματική αλλαγή. Αυτό προϋποθέτει την μετατόπιση από τους τρόπους ανάλυσης και από τους τρόπους δράσης του παρελθόντος. Μεγάλο κομμάτι της δραστηριότητας του παρελθόντος εστίαζε στο άτομο (κοινωνικούς επιχειρηματίες και φορείς της καινοτομίας)· στην ατομική επιχείρηση και στην ατομική καινοτομία. Την ίδια στιγμή, στο άλλο άκρο του φάσματος, υπερφιλόδοξες πρωτοβουλίες προσπαθούν να αλλάξουν τις πρακτικές σε όλες τις επιχειρήσεις και σε όλες τις φιλανθρωπικές ενέργειες, δημιουργώντας ένα πεδίο αόριστων συζητήσεων για την συστημική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η προαίσθησή μου είναι ότι ο μεγαλύτερος αντίκτυπος θα δημιουργηθεί από την αντιμετώπιση των θεμάτων σε μεσαία κλίμακα, μέσα από τη δράση σε συγκεκριμένους τομείς και σε συγκεκριμένες περιοχές. Έτσι, η αντιμετώπιση των πιο σύνθετων προκλήσεων μπορεί να γίνει πολύ πιο πρακτική στο επίπεδο των συστημάτων, των βιομηχανιών ή συγκεκριμένων περιοχών. Για παράδειγμα, πώς βελτιώνονται η στέγαση, η παιδική φροντίδα και η εκπαίδευση σε μια πόλη ή περιοχή; Εδώ οι συνεργασίες ανάμεσα σε ιδρύματα, δημαρχίες και άλλους φορείς έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν σημαντικό αντίκτυπο με διάρκεια, απαιτούν ωστόσο νέα οχήματα και μεθόδους καθώς και μια διάθεση να διδαχτούμε από το τι έχει και τι δεν έχει λειτουργήσει μέσα στις λίγες περασμένες δεκαετίες.

2. Ανάπτυξη της χρηματοδότησης σε σημαντική κλίμακα 
Ένα μεγάλο τμήμα των χρημάτων που δαπανώνται για την έρευνα και την υλοποίηση, τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα, πρέπει να κατευθυνθεί σε καινοτομίες οι οποίες είναι κοινωνικές τόσο ως προς τους στόχους όσο και ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούν. Αυτές οι χρηματοδοτήσεις χρειάζεται να αυξηθούν με σταθερό ρυθμό, ώστε να εξασφαλιστεί ότι υπάρχει η ικανότητα αυτά τα χρήματα να αξιοποιηθούν με χρηστό τρόπο. Απαιτείται επίσης μια πολλαπλότητα πηγών όπως: χορήγηση κεφαλαίων, επενδύσεις μέσω δανείων και μετοχικών κεφαλαίων, μετατρέψιμα κεφάλαια, crowd funding, δημόσιες προμήθειες, χρηματοδοτήσεις και εγγυήσεις βασισμένες στα αποτελέσματα, καθώς και συμμετοχικοί προϋπολογισμοί. Χρειαζόμαστε πειραματισμό με νέους τρόπους χρήσης των χρημάτων – συμπεριλαμβανομένου του συνδυασμού χρημάτων που προέρχεται από τον δημόσιο τομέα, τον ιδιωτικό τομέα και τις φιλανθρωπίες – καθώς και γρήγορη μάθηση για να βρούμε το τι λειτουργεί καλύτερα στα διαφορετικά στάδια της υλοποίησης της καινοτομίας (καθώς έχει δημιουργηθεί μεγάλη σύγχυση από την αποτυχία να διαχωρίσουμε τις ανάγκες χρηματοδότησης στα πρώιμα στάδια υλοποίησης ιδεών με υψηλό ρίσκο από την κλιμάκωση των εδραιωμένων ιδεών).

3. Σύνδεση της δράσης με στοιχεία για τον αντίκτυπό τους 
Κάθε πτυχή της κοινωνικής καινοτομίας οφείλει να είναι εναρμονισμένη με τα στοιχεία για τον αντίκτυπό της και να διακρίνεται από διάθεση να ανακαλύψει τι είναι αυτό που δημιουργεί το μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να αφοσιωνόμαστε σε δαπανηρές αξιολογήσεις ή σε αποσπασματικές μετρήσεις. Απαιτεί όμως να κάνουμε πολύ περισσότερα για να ενσωματώνουμε την ανάλυση στην καθημερινή δουλειά των οργανισμών· να δοκιμάζουμε εναλλακτικά μοντέλα, όπου είναι δυνατό· να υιοθετούμε κοινά κριτήρια για τα στοιχεία που καταγράφουμε· και να προωθούμε μια βαθύτερη κατανόηση στο πώς να ανακαλύπτουμε τι λειτουργεί, πού και πότε.

4. Σύνδεση με τα κινήματα, τον ακτιβισμό και τη δημοκρατία
Η κοινωνική καινοτομία σε πολλές χώρες θα χρειαστεί να γίνει περισσότερο και όχι λιγότερο πολιτική και να αποκτήσει τη διάθεση διεκδίκησης σε πολλά μέτωπα. Αυτό σημαίνει να προχωρήσει πέρα από το επίπεδο του «ακτιβισμού των κλικ» και να προχωρήσει σε άμεση δράση σε χώρες όπου το πολιτικό κλίμα είναι εχθρικό απέναντι στη κοινωνική δράση και στην δράση των πολιτών. Σημαίνει να συνδεθούν οι κοινωνικές καινοτομίες σε ευρύτερα προγράμματα για την αλλαγή και να βασιστούν στα συναισθήματα που συχνά οδηγούν την κοινωνική αλλαγή. Η πολιτική καθώς και η ενεργοποίηση μέσα στο πλαίσιο της δημοκρατίας, είναι ζωτική για την ευημερία των κοινωνικών καινοτομιών.

5. Μέγιστη αξιοποίηση της τεχνολογίας:
Έχει παρατηρηθεί μια αξιοσημείωτη άνθηση της ψηφιακής κοινωνικής καινοτομίας, ιδιαίτερα στους τομείς των ανοιχτών δεδομένων, της ανοιχτής διακυβέρνησης, της κατασκευής αντικειμένων και της επιστήμης των πολιτών. Όμως αυτές οι εφαρμογές δεν έχουν ακόμα συνδεθεί στενά με τις προηγούμενες γενιές των οργανισμών της κοινωνίας των πολιτών ενώ πολλές από αυτές έχουν δυσκολευτεί να κλιμακώσουν την απήχησή τους. Χρειάζεται η μετάβαση της ψηφιακής κοινωνικής καινοτομίας στο επόμενο στάδιο, με τα σωστά είδη χρηματοδότησης, εκκόλαψης και σύνδεσης με εφόδια. Project όπως τα CAST (Ηνωμένο Βασίλειο), Data Academy (Σεούλ) και Civic Hall (Νέα Υόρκη) αποτελούν χρήσιμους δείκτες. Η κοινωνία των πολιτών χρειάζεται επίσης να ενεργοποιηθεί στην βέλτιστη αξιοποίηση των τεχνολογιών που ωριμάζουν, όπως για παράδειγμα ο ρόλος του blockchain στη δημιουργία νέων νομισμάτων.

6. Διαμόρφωση του Internet της επόμενης γενιάς
H μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι να σχεδιαστεί το internet της επόμενης γενιάς με αρχές πιο κοντινές σε αυτές της κοινωνικής καινοτομίας και στο ιδρυτικό πνεύμα του Internet και του World Wide Web. Με ανοιχτές πηγές, ανοιχτά δεδομένα και έλεγχο στους πολίτες. Υπάρχουν κάποια υποσχόμενα έργα σε εξέλιξη όπως τα SOLID και Ind.ie του Tim Berne Lee, καθώς και το νέο έργο του Nesta για τα κοινά και ανοιχτά δεδομένα στην Ευρώπη. Όμως αυτό θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια και πολλή φρέσκια σκέψη μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια.

7. Ευρύτερες και πιο εξειδικευμένες δεξιότητες πάνω στην κοινωνική καινοτομία 
H κοινωνική καινοτομία εξαρτάται από συγκεκριμένες δυνατότητες: γνώση γύρω από το πώς θα δημιουργηθούν νέες ιδέες, θα υλοποιηθούν και θα ανθήσουν. Αυτές οι δεξιότητες είναι σπάνιες, ενώ συχνά είτε υποτιμώνται είτε είναι εφήμερες. Χρειαζόμαστε πολύ ευρύτερη υποστήριξη για πρακτικές δεξιότητες στους τομείς του σχεδιασμού, του πειραματισμού, της κοινωνικής επένδυσης, της αξιολόγησης και της αναπαραγωγής. Σε αυτούς τους τομείς θα πρέπει να συμπεριληφθούν online εργαλεία και ανοιχτά online μαθήματα (MOOCs), κινητοποιώντας τα ήδη υπάρχοντα εκπαιδευτικά ιδρύματα και δημιουργώντας περισσότερες ακαδημίες από τη βάση. Κάθε σοβαρή καινοτομία απαιτεί τόλμη και ηγεσία. Αυτή η ηγεσία μπορεί να συγκεντρώνεται στην κορυφή, όμως το πνεύμα της κοινωνικής καινοτομίας είναι να απλώσει την ηγεσία σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής. Απαιτείται δράση για να επιτευχθούν ισχύς σε βάθος, ικανότητες οργάνωσης, δημιουργίας και διαχείρισης καθώς και υποστήριξη από φιλανθρωπικούς φορείς, δημόσιες αρχές, πανεπιστημιακά δίκτυα κ.ά.

8. Καλύτερη υιοθέτηση
Είναι ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι η κοινωνική καινοτομία έχει να κάνει με ριζοσπαστικές νέες ιδέες και με σκέψη έξω από τα καθιερωμένα πλαίσια. Όμως το μεγαλύτερο ποσοστό της καινοτομίας σχετίζεται περισσότερο με την υιοθέτηση και τη σταδιακή προσαρμογή. Η πρώτη ερώτηση για κάθε φορέα καινοτομίας θα έπρεπε να είναι «τι μπορώ να δανειστώ ή να μετατρέψω;». Και οι χρηματοδότες θα έπρεπε να δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην έξυπνη προσαρμογή παρά στην πρωτοτυπία. Υπάρχει μια πληθώρα εκπαιδευτικών κέντρων που μπορούν να βοηθήσουν σε αυτή την κατεύθυνση, καθώς απαιτούνται πολλές πρακτικές δεξιότητες στην υιοθέτηση και στην προσαρμογή των καινοτομιών που προέρχονται από άλλα περιβάλλοντα ή πλαίσια.

9. Ώριμη δημόσια συζήτηση για τις πολιτικές της κοινωνικής καινοτομίας
Βρισκόμαστε στην αυγή τις θέσπισης σοβαρών εθνικών πολιτικών γύρω από την κοινωνική καινοτομία. Για να τις βοηθήσουμε να εξελιχθούν, χρειαζόμαστε καλύτερη συγκριτική ανάλυση πολλαπλών εθνικών στρατηγικών καθώς και σκέψη γύρω από το πώς οι στοίχοι των πολιτικών για την καινοτομία και των πολιτικών για την κοινωνική καινοτομία μπορούν να ευθυγραμμιστούν έτσι ώστε να ευθυγραμμίζονται αντίστοιχα και οι πολιτικές γύρω από τη χρηματοδότηση, τις νέες νομικές μορφές, τα φορολογικά κίνητρα, τις προμήθειες.

10. Διαρκής επικοινωνία ο κίνδυνος κάθε χώρου, ανάμεσά τους και η κοινωνική καινοτομία, είναι ότι μπορεί να γίνουν εσωστρεφείς και αυτοαναφορικοί. Πολλοί άνθρωποι της κοινωνικής καινοτομίας προέρχονται από αστικά περιβάλλοντα, έχουν υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και είναι νέοι. Αλλά η πιο χρήσιμη καινοτομία προκύπτει από την ποικιλία και μέσα από συναντήσεις ανθρώπων με διαφορετικό υπόβαθρο. Έτσι οι ίδιες τάσεις που προσφέρουν στην κοινωνική καινοτομία ένα κομμάτι της συνοχής της, μπορούν επίσης να αποτελέσουν παγίδα. Αυτό γίνεται εμφανές στις περιπτώσεις όπου η κοινωνική καινοτομία εφαρμόζεται σε ιδιαίτερα διχασμένες κοινωνίες. Η δυνατότητα να συμπάσχεις, να κατανοείς τα σύμβολα και να θεραπεύεις πληγές αποδεικνύεται σε μερικές περιπτώσεις πολύ πιο σημαντική από την καθαρά οικονομική και ορθολογιστική προσέγγιση και δράση.

Για την πετυχημένη υλοποίηση των παραπάνω δέκα στόχων απαιτείται συνειδητοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο, γρήγορη μάθηση και επιθυμία αποκοπής από το hype.

Πριν από δέκα χρόνια ένα μεγάλο μέρος του διαλόγου και των συζητήσεων γύρω από την κοινωνική επιχειρηματικότητα και την καινοτομία είχε εορταστικό και προωθητικό χαρακτήρα. Δεν υπήρχε ιδιαίτερη σύνδεση με τη δράση και με τα σκληρά διδάγματα της πρακτικής. Αυτό οδήγησε σε πρωτοβουλίες όπως το SIX, τις οποίες ίδρυσαν άνθρωποι που δούλευαν στο πεδίο και ήταν προσανατολισμένες τόσο στη μάθηση όσο και στον εορτασμό. Καθώς είμαστε αντιμέτωποι με ένα δυνητικά πιο εχθρικό κλίμα θα υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη για συμμαχίες ανάμεσα σε ανθρώπους του πεδίου και σε πιθανούς διαδόχους τους οι οποίοι θα εξελίξουν τους πυρήνες των νέων ιδεών και θα αναδείξουν την ευρύτερη δυνατότητά τους για αλλαγή.

O Geoff Mulgan είναι διευθυντής του οργανισμού NESTA (National Endowment for Science Technology and the Art) και καθηγητής πολιτικών επιστημών σε πανεπιστημιακά ιδρύματα στην Αγγλία και στην Αυστραλία.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2017 στην ιστοσελίδα του Nesta.