Η Κυψέλη τώρα

Στο πλαίσιο του Community Project 2015 του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ εκπονήθηκε μια επίκαιρη χαρτογράφηση και έρευνα της περιοχής της Κυψέλης. Ο υπεύθυνος της έρευνας, Λουκάς Μπαρτατίλας, μιλά στο blοg του συνΑθηνά.

Η τέχνη και ο συσχετισμός της με τις τοπικές κοινότητες των πόλεων αποτελεί το εννοιολογικό πεδίο μέσα από το οποίο o θεσμός του Community Project του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ υλοποιεί προγράμματα τέχνης σε γειτονιές της Αθήνας, τα οποία βασίζονται στη συμμετοχή των κατοίκων, ομάδων και καλλιτεχνών. Ως τόπος διεξαγωγής του πιο πρόσφατου Community Project επιλέχθηκε η περιοχή της Κυψέλης με τον χώρο του κινηματογράφου ΣΤΕΛΛΑ να φιλοξενεί ένα πλούσιο πρόγραμμα καλλιτεχνικών και άλλων συμμετοχικών δράσεων από τις 30/5 έως τις 2/6.

Για την υλοποίηση του Community Project της Κυψέλης εκπονήθηκε κατά το έτος 2015 έρευνα και χαρτογράφηση της περιοχής με σκοπό να προσδιοριστεί το πλαίσιό του και να αποτελέσει το εδάφιο εργασίας. Ο Λουκάς Μπαρτατίλας, αρχιτέκτονας και εικαστικός, σε συνεργασία με την Ουρανία Μαυρίκη, υλοποίησαν τη συγκεκριμένη έρευνα μέσα από την επιτόπια καταγραφή και τη συλλογή στοιχείων τα οποία συνθέτουν και αποτυπώνουν την ταυτότητα της περιοχής.

Η ολοκλήρωση του Community Project της Κυψέλης στέκεται η αφορμή για να αναμεταδώσουμε την έρευνα (διαβάστε την ολόκληρη εδώ) και να απευθύνουμε λίγες ερωτήσεις στον Λουκά Μπαρτατίλα.

Ποιά θεωρείς ότι είναι η συμβολή (εώς τωρα) της χαρτογράφησης της Κυψελης;
Μέσα από τη χαρτογράφηση της Κυψέλης φάνηκε ξεκάθαρα ο πολιτιστικός πλούτος της γειτονιάς και η ταυτόχρονη ύπαρξη πολλών ανενεργών (αλλά σε καλή κατάσταση) κτιρίων στην περιοχή. Ένας χώρος που συνδυάζει τα δύο παραπάνω χαρακτηριστικά είναι ο Δημοτικός Κινηματογράφος ΣΤΕΛΛΑ. Έγινε έτσι σαφές πως η προοπτική λειτουργίας του για σύντομο χρονικό διάστημα μεν αλλά με δράσεις πολιτισμού που να αφορούν και να εμπλέκουν τη γειτονιά δε, θα είχε ιδιαίτερη συμβολική άλλα και ουσιαστική σημασία για την περιοχή. Η θέληση του Οργανισμού ΝΕΟΝ να ενεργοποιήσει το συγκεκριμένο χώρο και η θετική ανταπόκριση από πλευράς του Δήμου για τη συγκεκριμένη προοπτική οδήγησαν στην πραγματοποίηση αυτής της ιδέας, κάτι που σίγουρα αποτελεί τη σημαντικότερη συμβολή της έρευνας.
Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια της ερευνάς και λόγω της φύσης του Community Project αναπτύχθηκαν σημαντικοί δεσμοί και επαφές της ομάδας εργασίας με κατοίκους της περιοχής. Αυτές συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, σχεδόν ένα χρόνο μετά, σε διαφορετικά επίπεδα (νέα πρότζεκτ, άρθρα, διπλωματικές εργασίες κλπ), δημιουργώντας βιώσιμες συνέργειες, καθώς όλοι μοιραζόμαστε την κοινή θέληση να συνεισφέρουμε δημιουργικά στο μέλλον της γειτονιάς.
Τέλος, η συγκεκριμένη έρευνα παρουσίασε από τη μια ένα πρωτότυπο εργαλείο γύρω από ένα διαφορετικό τρόπο αστικής ανάπτυξης που βασίζεται στη συμμετοχή των πολιτών και στην επανάχρηση κενών κτιρίων μέσα από εφήμερες, συμμετοχικές καλλιτεχνικές δράσεις που αφορούν το τοπικό περιβάλλον (context), ενώ από την άλλη προέταξε μια νέα αντίληψη για το ρόλο της σύγχρονης τέχνης σήμερα. Αναπτύχθηκε έτσι μια διαδικασία, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον για άλλες δημιουργικές ομάδες της πόλης. Με αυτό τον τρόπο η συγκεκριμένη έρευνα της Κυψέλης συμμετέχει ενεργά στο διάλογο που λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή στην Αθήνα γύρω από τρόπους χρήσης ανενεργών κτιρίων μέσα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες.

Όπως καταγράφεται και στην έρευνα η Κυψέλη είναι μια περιοχή με πολλούς ενεργούς και δραστήριους πολίτες. Ποια είναι η νέα δυναμική που διαμορφώνουν στην περιοχή κατά τη γνώμη σου;
Η νέα δυναμική που έχει δημιουργηθεί παραμένει προς το παρόν «άυλη» αλλά παρόλα αυτά έχει δημιουργήσει αντίκτυπο. Με άλλα λόγια σίγουρα δε βλέπει κάνεις μεγάλες αλλαγές στο δημόσιο χώρο και στους δρόμους της γειτονιάς και η καθημερινότητα δεν έχει αλλάξει κατά πολύ. Όμως αυτό που φαίνεται σιγά σιγά είναι μια αλλαγή νοοτροπίας των κατοίκων της Κυψέλης και μια πίστη ότι οι ίδιοι σε συνεργασία με διάφορους φορείς μπορούν να επιφέρουν μια δημιουργική αλλαγή στη γειτονιά, κάτι που σε μικρή κλίμακα ήδη έχει αρχίσει να γίνεται. Οι πολλές ομάδες που υπάρχουν, παρά τις διαφορετικές τους πρακτικές, έχουν ως κοινή αφετηρία τον ιστορικό πλούτο της Κυψέλης και την επιθυμία τους να συνεισφέρουν στο να καλυτερεύσουν την καθημερινή τους ζωή στη γειτονιά. Παράλληλα όλοι οι ενεργοί πολίτες με τις δράσεις τους έχουν βοηθήσει στο να αρχίσει να φεύγει από την Κυψέλη το αρνητικό στερεότυπο των προηγούμενων χρόνων και να δίνει τη θέση του στην αναγνώριση μιας γειτονιάς με έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα και ξεχωριστή σημασία για την Αθήνα. Δεν είναι τυχαίο ότι διαβάζουμε ολοένα και συχνότερα άρθρα για την Κυψέλη, για τα κτίρια της που αποτυπώνουν την αστική αίγλη της παλιάς Αθήνας αλλά ταυτόχρονα και για ένα νέο, δυναμικό κοινωνικό ιστό, για το ότι νέοι άνθρωποι επιλέγουν πλέον να κατοικήσουν εκεί αλλά και ότι δημιουργοί από διαφορετικά πεδία (κυρίως ανθρωπιστικά και πολιτιστικά) έχουν ως τόπο εργασίας τους και αναφοράς τη γειτονιά. Το στοίχημα είναι να περάσει σιγά σιγά αυτή η αλλαγή νοοτροπίας και στο δημόσιο χώρο κάτι που σίγουρα, ενώ είναι ήδη εν εξελίξει, απαιτεί χρόνο.

Πώς ίσως άλλαξε η δική σου προσωπική άποψη και εμπειρία της Κυψέλης μέσα από τη διαδικασία της έρευνας;
Προτού ξεκινήσω την έρευνα πίστευα πως το γεγονός ότι τα έργα ανάπλασης της πόλης το 2004 δεν “έφτασαν” ως την Κυψέλη μπορούσε να αποτελέσει για τη γειτονιά, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, θετικό στοιχείο. Κι αυτό γιατί της έδινε τη δυνατότητα να ακολουθήσει μελλοντικά ένα διαφορετικό μοντέλο αστικής ανάπτυξης από αυτό που ακολουθήθηκε στις υπόλοιπες περιοχές του κέντρου, το οποίο να βασίζεται στη διαμόρφωσή της μέσα από τη την ενεργοποίηση των ίδιων των κατοίκων της σε αυτή τη διαδικασία.
Μέσα από την έρευνα είχα την ευκαιρία να γνωρίσω ανθρώπους της γειτονιάς, να διακρίνω το ιδιαίτερο δέσιμο του καθένα (μας) με την Κυψέλη και να πιστέψω ότι τελικά στη συγκεκριμένη γειτονιά αυτή η σκέψη είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί. Το ίδιο το ανθρώπινο δυναμικό της Κυψέλης, νέο και παλιό, ο ιστορικός και κοινωνικός της πλούτος της αλλά και η τρέχουσα τάση στην Ευρώπη να συζητάμε για το πώς οι πόλεις μας μπορούν να αλλάξουν μέσα από πρωτοβουλίες μικρής κλίμακας και την Τέχνη, συνηγορούν στην παραπάνω διαπίστωση.

Ο Λουκάς Μπαρτατίλας είναι αρχιτέκτονας και εικαστικός. Δραστηριοποιείται δημιουργικά στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ κοινωνικού αστικού σχεδιασμού και τέχνης στο δημόσιο χώρο (Public Art). Μέσα από το έργο του εξερευνά το πώς εικαστικές, συμμετοχικές πρωτοβουλίες διαμορφώνουν τον αστικό χώρο, ιδιαίτερα στην μικρή κλίμακα της γειτονιάς.

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Λουκά Μπαρτατίλα εδώ.
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ εδώ.