Έρευνα για τον αντίκτυπο του περιοδικού δρόμου «σχεδία»

Αναδημοσίευση της έρευνας που αποτυπώνει τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο που έχει η κυκλοφορία του περιοδικού δρόμου «σχεδία».

Το περιοδικό δρόμου «σχεδία» ήταν η πρώτη πρωτοβουλία πολιτών της Αθήνας που εγγράφηκε στην ψηφιακή πλατφόρμα του συνΑθηνά, το καλοκαίρι του 2013. Ύστερα από περισσότερα από τρία χρόνια μια έρευνα έρχεται να καταγράψει και να αναδείξει τα οφέλη που έχουν προκύψει από την κυκλοφορία του περιοδικού. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο τεύχος Φεβρουαρίου 2017 του περιοδικού «σχεδία», σε ένα άρθρο με τον τίτλο «Το Ταξίδι των Επιπτώσεων» το οποίο και αναδημοσιεύουμε αυτούσιο.

Το ταξίδι των επιπτώσεων

Μια έρευνα αποτυπώνει με ακρίβεια τoν κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο που έχει η κυκλοφορία της «σχεδίας» και εξηγεί πώς τα περιοδικά δρόμου είναι κομμάτι της λύσης των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε.

Κείμενο: Χρήστος Αλεφάντης

Η αλήθεια είναι ότι χρόνια τώρα μας απασχολούσε και εξακολουθεί να μας απασχολεί πόσο αποτελεσματικοί μπορεί να είμαστε (ή να μην είμαστε) ως ενεργοί πολίτες, οι οποίοι (και) μέσα από τη «σχεδία» πλέον προσπαθούμε να σταθούμε δίπλα στους συνανθρώπους μας εκείνους που δοκιμάζονται σκληρά από την κοινωνική και οικονομική κρίση. Αναζητούσαμε έναν τρόπο να «μετρηθούμε», όχι για τους αριθμούς αλλά από μια αγωνία να γίνουμε πιο αποτελεσματικοί πολίτες, να διορθώσουμε λάθη και παραλείψεις, να ακούσουμε συμβουλές πιο ψύχραιμες από ανθρώπους αποστασιοποιημένους από τη συναισθηματική θύελλα που βιώνουμε καθημερινά, να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Θέλαμε να ακούσουμε και να καταγράψουμε πιο συγκροτημένα τη γνώμη και τα συναισθήματα των πωλητών, των αναγνωστών, των υποστηρικτών, αλλά ακόμη και εκείνων που δεν είναι κοντά στη «σχεδία», για οποιονδήποτε λόγο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, για την υλοποίηση μιας έρευνας που όχι μόνο θα έδινε απαντήσεις, αλλά θα έθετε και νέες ερωτήσεις για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους κοινούς μας αγώνες, αναζητήσαμε τους απαραίτητους πόρους, οι οποίοι, τελικά, βρέθηκαν υπό τη μορφή μιας δωρεάς από το «Open Society». Η δωρεά αυτή μας έδωσε τη δυνατότητα, στις αρχές του 2016, να καταλήξουμε σε μια συμφωνία με τη διεθνούς φήμης εταιρεία συμβουλευτικών υπηρεσιών «Deloitte», η οποία ανέλαβε το έργο. Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα παραδόθηκε στα γραφεία μας η τελική έκθεση με τίτλο «Κοινωνικές και Οικονομικές Επιπτώσεις από την Κυκλοφορία του Περιοδικού Δρόμου “σχεδία”», η οποία -μεταξύ πολλών άλλων- περιλαμβάνει μία «έρευνα πεδίου» αναγνωστικού κοινού και αναγνωσιμότητας της «σχεδίας», όπως και μία έρευνα μεταξύ των πωλητών της «σχεδίας».

Ξεκινάμε την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας της «Deloitte» με την έρευνα που αφορά τους πωλητές, αλλά και τον αντίκτυπο που έχει η κυκλοφορία του περιοδικού στην οικονομία και στην κοινωνία. Η έρευνα των πωλητών δεν μας βοηθά μόνο να κατανοήσουμε καλύτερα τις ανάγκες τους, αλλά αναδεικνύουν σε όλο τους το μεγαλείο την ανθρωπιά, τη συντροφικότητα, την αλληλεγγύη και τα αποτελέσματα που μπορεί και έχει αυτή η σχέση αγάπης μεταξύ αγνώστων, μεταξύ του ανώνυμου πωλητή και του ανώνυμου αναγνώστη-υποστηρικτή. Είναι μια απόδειξη πως η αλληλεγγύη μεταξύ των απλών ανθρώπων είναι στα αλήθεια το μεγάλο μας όπλο. Με αυτά ως πυξίδα και εμείς πορευόμαστε.
οι άνθρωποι

Συνολικά, από το Μάρτιο του 2013, όταν η «σχεδία» έκανε το παρθενικό της ταξίδι στους δρόμους της πόλης, ώς τις 31 Δεκεμβρίου του 2015, το χαρακτηριστικό κόκκινο γιλέκο φόρεσαν, έστω και για μία μέρα, 346 άνθρωποι (231 στην Αθήνα και 115 στη Θεσσαλονίκη). Στη συντριπτική πλειοψηφία πρόκειται για άνδρες (το 79,6%), ενώ όσον αφορά το ηλικιακό τους προφίλ, το 3,7% είναι μεταξύ 25-34 χρόνων, το 14,8% μεταξύ 35-44 χρόνων, το 33,3% μεταξύ 45-54 χρόνων, το 33,3% μεταξύ 55-64 χρόνων, ενώ το 11,1% είναι άνω των 65 χρόνων. Να σημειωθεί ότι το 3,7% δεν απάντησε. (Γράφημα 1)

Το μέσο διάστημα παραμονής στο δίκτυο των πωλητών είναι 5,6 μήνες, με τους μεγαλύτερους ηλικιακά να μένουν περισσότερο στη «σχεδία», αφού οι προοπτικές να βρουν μια σταθερή εργασία και να κάνουν το επόμενο βήμα στη ζωή τους είναι σαφώς πιο περιορισμένες. «Πράγματι, αναλύοντας τη μέση περίοδο παραμονής των πωλητών ανά ηλικία, οι ηλικιακές ομάδες που βρίσκονται σε συγκριτικά δυσμενέστερη θέση ως προς την εύρεση νέας εργασίας λόγω της ηλικίας είναι αυτές με τη μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής και το χαμηλότερο ποσοστό αποχωρήσεων», σημειώνουν οι συγγραφείς της έκθεσης-έρευνας της «Deloitte» στη σχετική ενότητα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ ο μέσος χρόνος παραμονής στο δίκτυο των πωλητών της «σχεδίας» για τα άτομα άνω των 65 χρόνων είναι 19 μήνες, για εκείνους κάτω των 25 χρόνων είναι μόλις 4,2 μήνες.

Σε σχέση με τις συνθήκες στέγασης, το 1,9% των ανθρώπων της «σχεδίας» δηλώνει ότι διαμένει σε ανεπαρκές/ακατάλληλο κατάλυμα (όπως σε προσωρινό ή πρόχειρο κατάλυμα με μεγάλο αριθμό ατόμων στον ίδιο χώρο), το 27,8% διαμένει σε κατάλυμα υπό την απειλή της έξωσης (ενοικιαζόμενη κατοικία ή με εντολή κατάσχεσης ιδιόκτητη κατοικία), το 18,5% διαμένει προσωρινά φιλοξενούμενο σε συγγενείς ή φίλους, έχοντας απωλέσει την εστία του, ενώ το 7,4% διαμένει σε προσωρινούς ξενώνες (αστέγων, προσφύγων, γυναικών κ.ά). Στην ίδια ερώτηση, το 40,7% απάντησε «άλλο», ενώ δεν θέλησε να απαντήσει το 3,7%. (Γράφημα 2)
Να σημειωθεί ότι οι αριθμοί των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες αστεγίας/επισφαλούς κατοικίας έχουν μειωθεί σημαντικά ακριβώς εξαιτίας της ενασχόλησής τους με τη «σχεδία» και την υποστήριξη των αναγνωστών, της κοινωνίας ολόκληρης, αφού από την έναρξη της κυκλοφορίας του περιοδικού ώς τις 31 Δεκεμβρίου 2015 τριάντα τέσσερις πωλητές μπήκαν σε δικό τους σπίτι, στηριζόμενοι αποκλειστικά στο εισόδημα από τις πωλήσεις του περιοδικού. Πριν από αυτό, έμεναν είτε στο δρόμο, είτε σε ξενώνες φιλοξενίας αστέγων, είτε φιλοξενούνταν από φίλους/συγγενείς. Επίσης, σημαντικός είναι και ο αριθμός των συμπολιτών μας που απέφυγαν την έξωση εξαιτίας του εισοδήματος που εξασφαλίζουν από τη διάθεση της «σχεδίας». Άνθρωποι, δηλαδή, με πολύμηνες οφειλές ενοικίων, οι οποίοι ζούσαν (ή εξακολουθούν να ζουν) υπό την απειλή της έξωσης κατάφεραν με αυτό το μικρό εισόδημα να καλύψουν μέρος της οφειλής τους, επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση εμπιστοσύνης με τον ιδιοκτήτη και διασφαλίζοντας την παραμονή τους στο σπίτι.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στην ερώτηση «Πόσο έχει συμβάλει η “σχεδία” στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Απόκτηση βασικού εισοδήματος για κάλυψη αναγκών στέγασης», το 64,8% απάντησε είτε «πολύ» (20,4%) είτε «αρκετά» (44,4%). Το 9,3% απάντησε «ελάχιστα», και ένα 20,4% «καθόλου». Δεν απάντησε το 5,6%. (Γράφημα 3)

Ενώ στην ερώτηση «Πόσο έχει συμβάλει η “σχεδία” στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Κάλυψη οφειλών ενοικίου», το 38,9% απάντησε «πολύ» ή «αρκετά», το 13% «ελάχιστα» και το 33,3% «καθόλου» ενώ το 14,8% δεν απάντησε. (Γράφημα 4). Το «ελάχιστα» θεωρούμε ότι δεν είναι ασήμαντο. Έστω αυτό το «λίγο», είναι κάτι. Για αυτό το «λίγο», άλλωστε, αγωνιζόμαστε, σε κάθε περίπτωση. Για τη μεγάλη πλειψοφία των ανθρώπων που πλαισιώνουν το δίκτυο της «σχεδίας», η ενασχόλησή τους με το περιοδικό είναι κάτι το περιστασιακό. Άλλωστε, αυτό είναι και το φυσιολογικό. Το έχουμε ξαναγράψει πολλές φορές, η «σχεδία», όπως και όλα τα περιοδικά δρόμου του πλανήτη, δεν γεννήθηκε για να δημιουργήσει ένα νέο επάγγελμα, μια στρατιά πωλητών περιοδικών δρόμου. Γεννήθηκε για να υποστηρίξει ανθρώπους που δοκιμάζονται σκληρά να υποστηρίξουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους, μέχρι να καταφέρουν να κάνουν το επόμενο βήμα. Να βρουν μια δουλειά, ένα σπίτι, να ξαναμπούν στο δρόμο τους.

Από το ξεκίνημα ώς σήμερα, είναι πάνω από 70 εκείνοι που μας αποχαιρέτησαν επειδή επανεντάχθηκαν στην αγορά εργασίας. Κάθε τέτοιος αποχαιρετισμός για μας είναι μια μικρή γιορτή. Η αγωνία να βρουν μια δουλειά που θα τους επιτρέψει να ξανασταθούν για τα καλά στα πόδια τους φαίνεται και στις απαντήσεις τους.
Στην ερώτηση «Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση σας ως πωλητής της “σχεδίας”, το 61,1% τη θεωρεί λύση ανάγκης μέχρι να βρει δουλειά (44,4%) ή να πάρει σύνταξη (5,6%) ή άλλο, ενώ το 14,9% την εκλαμβάνει ως περιστασιακή/προσωρινή απασχόληση. Το 24,1% εκλαμβάνει τη σχέση του με τη «σχεδία» ως σταθερή απασχόληση. Πρόκειται κυρίως για τους ανθρώπους ηλικίας άνω των 65 χρόνων. Χαρακτηριστικό είναι ότι κανείς από τους ερωτηθέντες που ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 25-34 χρόνων δεν αντιλαμβάνεται τη σχέση του με το περιοδικό ως μόνιμη απασχόληση, καθώς όλοι (το 100% των ερωτηθέντων), όπως προκύπτει από την έρευνα, είναι σε ενεργή αναζήτηση εργασίας. (Γράφημα 5)

Συνολικά, το 70,4% είναι σε διαδικασία αναζήτησης εργασίας, με τα ποσοστά να μειώνονται όσο αυξάνεται η ηλικία. Από τους ανθρώπους άνω των 65 χρόνων που ενεργοποιούνται στη «σχεδία» κανείς δεν δήλωσε ότι είναι σε αναζήτηση εργασίας. (Γράφημα 6)
Στην ερώτηση «Πόσο ικανοποιημένος είστε σε σχέση με: Εισόδημα από τις πωλήσεις της “σχεδίας”», το 9,3% δηλώνει πολύ ικανοποιημένο, το 64,8% αρκετά ικανοποιημένο, το 24,1% ελάχιστα ικανοποιημένο, ενώ δεν απάντησε το 1,9%. (Γράφημα 7)

Στην ερώτηση «Πόσο έχει συμβάλει η “σχεδία” στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Απόκτηση βασικού εισοδήματος για κάλυψη άλλων αναγκών», το 68,5% απάντησε «πολύ» (22,2%) ή «αρκετά» (46,3%). Το 18,5% απάντησε «ελάχιστα», το 5,6% «καθόλου», ενώ δεν απάντησε το 7,4% των ερωτηθέντων.
Στην ερώτηση «Πόσο έχει συμβάλει η “σχεδία” στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Κάλυψη άλλων ληξιπρόθεσμων οφειλών (π.χ. λογαριασμοί, χρέη)», το 38,9% απάντησε «πολύ» (14,8%) ή «αρκετά» (24,1%), το 22,2% «ελάχιστα», ενώ μόλις 1 στους 5 (20,4%) απάντησε «καθόλου» στη συγκεκριμένη ερώτηση. Το 18,5% δεν απάντησε. (Γράφημα 8)

Αγάπη, κατανόηση, αυτοπεποίθηση

Όμως, «σχεδία» δεν είναι μόνο η ευκαιρία εξασφάλισης ενός εισοδήματος για την κάλυψη κάποιων πολύ βασικών αναγκών, αλλά είναι και η επαφή και η σχέση με τον κόσμο, ένα βήμα προς την κοινωνική (επαν)ένταξη, η ανάκτηση της χαμένης πίστης στον εαυτό και στην κοινωνία ολόκληρη, η αποκατάσταση της λαβωμένης αξιοπρέπειας. Το 74,8% των ερωτηθέντων απάντησε «πολύ» (38,9%) ή «αρκετά» (25,9%) στην ερώτηση «Πόσο έχει συμβάλει η “σχεδία” στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Κοινωνικοποίηση / ένταξη στην κοινωνία». Στην ίδια ερώτηση, το 7,4% απάντησε «ελάχιστα», το 11,1% «καθόλου», ενώ το 16,7% δεν απάντησε. (Γράφημα 9)

Το 75,9% δήλωσε ότι η συμμετοχή του στη «σχεδία» ενίσχυσε την ψυχολογία του, του έδωσε περισσότερη αυτοπεποίθηση, τον έκανε να σκέφτεται πιο θετικά για το μέλλον και να αντιμετωπίζει διαφορετικά τις δυσκολίες. Στη συγκεκριμένη ερώτηση («Πόσο έχει συμβάλει η «σχεδία» στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Καλύτερη ψυχολογία / περισσότερη αυτοπεποίθηση / (πιο) θετική»), το 46,3% απάντησε «πολύ», το 29,6% «αρκετά», το 11,1% «ελάχιστα», το 7,4% «καθόλου», ενώ δεν απάντησε το 5,6%. (Γράφημα 10)

Η στάση και τα συναισθήματα των ανθρώπων που φορούν το κόκκινο γιλέκο απέναντι σε αυτούς που τους υποστηρίζουν και στην κοινωνία, γενικότερα, δείχνουν σεβασμό και σεμνή ευγνωμοσύνη. Στην ερώτηση «Πόσο έχει συμβάλει η “σχεδία” στη βελτίωση στους παρακάτω τομείς της ζωής σας: Απόκτηση περισσότερης κατανόησης και αγάπης για τους ανθρώπους», το 87,1% απάντησε «πολύ» (55,6%) ή «αρκετά» (31,5%), με ένα 5,6% να μοιράζεται μεταξύ του «ελάχιστα» και του «καθόλου» και το άλλο 7,4% να μην απαντάει. (Γράφημα 11)

Το αίσθημα της σεμνής ευγνωμοσύνης που τρέφει ο πωλητής προς τον αναγνώστη και υποστηρικτή αναδεικνύεται και μέσα από τη στάση/απαντήσεις στην ερώτηση «Πόσο ικανοποιημένος είστε σε σχέση με: Αντιμετώπιση του κοινού»: Το 90,7% απάντησε «πολύ» (46,3%) ή «αρκετά» –
σε ποσοστό 44,4%. (Γράφημα 12).

Το ζεστό χαμόγελο των πωλητών προφανώς είναι η πιο άμεση και αγνή έκφραση αυτής της ευγνωμοσύνης.

Αντίκτυπος στην οικονομία

«Εκτός από την κοινωνική και οικονομική συνεισφορά στους πωλητές, η “σχεδία” έχει αντίκτυπο και στην ευρύτερη εγχώρια οικονομία. Σύμφωνα με την παραδοχή ότι οι περισσότερες από τις δαπάνες δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί εάν το περιοδικό και γενικότερα η πρωτοβουλία δεν υπήρχε, υπάρχουν άμεσες και πολλαπλασιαστικές οικονομικές επιπτώσεις για το εγχώριο οικονομικό οικοσύστημα», αναφέρεται στο κεφάλαιο της έκθεσης με τον τίτλο «Αντίκτυπος».
Σύμφωνα με την «Deloitte», αφού συνυπολογιστούν όλες αυτές οι παράμετροι, προκύπτει ότι «η λειτουργία της “Διογένης” είναι εφαλτήριος δύναμη για τη δημιουργία παραγόμενου προϊόντος αξίας 5,3 φορές μεγαλύτερης σε σχέση με τα χρήματα που διαθέτει για τη λειτουργία της. Με άλλα λόγια, για κάθε ένα ευρώ που δαπανάται από τη “Διογένης”, δημιουργείται αξία για την ελληνική οικονομία 5,3 ευρώ. (Γράφημα 13)
«Επιπρόσθετα, η λειτουργία της “Διογένης” συντηρεί την απασχόληση 199 ανθρώπων, είτε λόγω άμεσης απασχόλησης στην ίδια την οργάνωση είτε λόγω των πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων που έχει η λειτουργία της σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Επιπλέον, δημιουργούνται έσοδα για το δημόσιο συνολικής αξίας 369 χιλ. ευρώ, 197 χιλ. ευρώ εκ των οποίων προέρχονται απευθείας από τη λειτουργία της οργάνωσης, ενώ τα υπόλοιπα είναι αποτέλεσμα πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων.

Συγκεκριμένα, ως προς τις πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις, βασικότερος μοχλός ενίσχυσής τους είναι η ικανότητα της οργάνωσης να δημιουργεί τις συνθήκες για την απασχόληση σημαντικού αριθμού πωλητών σε σχέση με τους άμεσα εργαζόμενούς της. Ενώ στην οργάνωση εργάζονται 7 άτομα, η λειτουργία της δημιουργεί τις συνθήκες για την απασχόληση 178 πωλητών. Μάλιστα, με τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, οι πωλητές αποκτούν διαθέσιμο προς κατανάλωση εισόδημα (394 χιλ. ευρώ) το οποίο είναι μεγαλύτερο από τα έξοδα της οργάνωσης που διοχετεύονται στην οικονομία (τα έξοδα σε προμηθευτές μαζί με το καθαρό εισόδημα των εργαζομένων της οργάνωσης αγγίζουν τα 205 χιλ. ευρώ). Μέσω των πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων στην οικονομία, το διαθέσιμο εισόδημα των πωλητών οδηγεί σε παραγόμενο προϊόν 692 χιλ. ευρώ, ενώ τα έξοδα σε προμηθευτές και το εισόδημα των εργαζομένων της οργάνωσης οδηγούν σε παραγόμενο προϊόν αξίας 396 χιλ. ευρώ.
• Ποσοστό 63,6% του παραγόμενου προϊόντος από πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις οφείλεται στην κατανάλωση των πωλητών της “σχεδίας”.
• Ακολουθούν οι δαπάνες της οργάνωσης προς τους προμηθευτές της (23,4% του παραγόμενου προϊόντος από πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις).
• Στη συνέχεια, η κατανάλωση των εργαζομένων της οργάνωσης (12,9% του παραγόμενου προϊόντος από πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις)».

Η μεθοδολογία

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην έκθεση για την ανάλυση των επιπτώσεων στην κοινωνία και την οικονομία από τη δραστηριότητα της «Διογένης» (πρόκειται για το νομικό πρόσωπο, την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που συνιστά τον οργανισμό-ομπρέλα κάτω από τον οποίο αναπτύσσονται η «σχεδία», η καμπάνια «Γκολ στη Φτώχεια», οι «Αόρατες Διαδρομές» και μια σειρά άλλων κοινωνικών δράσεων), και ειδικότερα την κυκλοφορία του περιοδικού «σχεδία» βασίστηκε στην ανάπτυξη πέντε (5) κριτηρίων που εξετάζουν τις επιδόσεις του προγράμματος. Οι «πυλώνες» της ανάλυσης ήταν η συνάφεια, η αποτελεσματικότητα, η αποδοτικότητα, ο αντίκτυπος, η βιωσιμότητα. Η ανάλυση του προγράμματος πραγματοποιήθηκε τόσο μέσα από την ανάλυση πρωτογενών όσο και δευτερογενών στοιχείων. Για την πρωτογενή ανάλυση πραγματοποιήθηκαν έρευνες πεδίου με τη χρήση ερωτηματολογίων. Για τη δευτερογενή ανάλυση, ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία ζητήθηκαν και συλλέχθηκαν από τη «Διογένης».

Επίσης, πραγματοποιήθηκαν και επιτόπιες επισκέψεις στην έδρα του οργανισμού στην Αθήνα, όπου γίνεται και η διανομή του περιοδικού, καθώς και συναντήσεις με τα στελέχη του φορέα, έτσι ώστε να γίνουν καλύτερα αντιληπτές οι επιχειρησιακές υποθέσεις που αφορούν τον οργανισμό. Στην ιστοσελίδα της «σχεδίας» (www.shedia.gr) υπάρχει πλήρες το κείμενο για τη «Μεθοδολογία Ανάλυσης Επιπτώσεων».